Szkolenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracodawcy, którego zrealizowanie rodzi także powinność po stronie pracownika udziału w szkoleniu i poddaniu się egzaminowi sprawdzającemu.

Pracodawca jest zobowiązany:
1. Samemu odbyć i powtarzać okresowo szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków.
2. Zapewnić przeszkolenie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem ich do pracy oraz prowadzić okresowe szkolenia w tym zakresie.
3. Zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi wykonywanych przez nich prac.
4. Wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy.
5. Nie dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Z artykułu art. 2373 § 1 k.p. (Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy) wynika generalny obowiązek przeszkolenia pracownika w zakresie bhp przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenia szkoleń okresowych.
Szkolenia w dziedzinie bhp pracowników przed dopuszczeniem ich do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy (art. 2373 § 2 i 3 k.p). Natomiast pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzone jest jako:
· szkolenie wstępne,
· szkolenie i doskonalenie okresowe.

Obowiązujące od dnia 1 lipca 2005 r. rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860) zmieniło rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy. W nowym rozporządzeniu zrezygnowano z dosyć uciążliwego obowiązku przeprowadzania szkolenia podstawowego, które powodowało nierzadko problemy, szczególnie w małych zakładach pracy (na przykład niemożność skompletowania grupy szkoleniowej, która powinna być poddana szkoleniu opartemu na takim samym programie).
W ramach szkolenia wstępnego pracodawca powinien zapewnić szkolenie wstępne ogólne (instruktaż ogólny) wszystkich nowo zatrudnianych pracowników oraz studentów odbywających u pracodawcy praktykę studencką i uczniów szkół zawodowych zatrudnionych w celu praktycznej nauki zawodu. Ważne jest to, że instruktaż ogólny należy zorganizować przed dopuszczeniem pracownika do jakiejkolwiek pracy. Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom tego szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bhp zawartymi w kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
W odniesieniu do części stanowisk niezbędne jest także szkolenie wstępne na stanowisku pracy (instruktaż stanowiskowy) pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych oraz innych, na których występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach. Instruktaż stanowiskowy jest niezbędny również w przypadku zmiany warunków techniczno-organizacyjnych, pracowników przenoszonych na takie stanowiska oraz uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu i studentów odbywających praktykę studencką. Instruktaż ten powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach.
Pracodawca ma obowiązek przeprowadzenia szkolenia wstępnego. Zgodnie § 10 ust. 2 rozporządzenia instruktaż ogólny może przeprowadzić pracownik służby bhp lub osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby. Wolno to także zrobić pracownikowi wyznaczonemu przez pracodawcę posiadającemu zasób wiedzy i umiejętności zapewniające właściwą realizację programu instruktażu. W większych organizacjach instruktaż ogólny przeprowadza pracownik zajmujący się bhp. Natomiast § 11 ust. 5 rozporządzenia określa, że instruktaż stanowiskowy ma prawo przeprowadzić wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub sam pracodawca. Muszą być tu jednak spełnione pewne warunki:
· osoba te ma odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe,
· jest przeszkolona w zakresie metod prowadzenia takiego instruktażu.

W większości wypadków szkolenie to przeprowadza zazwyczaj bezpośredni przełożony osoby przyjmowanej na dane stanowisko pracy.
Pracownik zatrudniony na kilku stanowiskach pracy powinien przejść instruktaż stanowiskowy obowiązujący na każdym z tych stanowisk. Instruktaż stanowiskowy powinien być zakończony sprawdzianem wiadomości i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku.

Odbycie przez pracownika instruktażu ogólnego i instruktażu stanowiskowego powinno być potwierdzone przez pracownika na piśmie oraz odnotowane w aktach osobowych pracownika. Jeżeli dany pracodawca prowadzi szkolenia wstępne w własnym zakresie, to edukacja bhp określona w § 4 ust. 1 rozporządzenia (w szczególności przez firmy zewnętrzne), dotyczy tylko szkoleń okresowych. Należy jednak pamiętać, że pracodawcę będącego osobą fizyczną oraz pracowników służby bhp może przeszkolić jedynie odpowiedni merytorycznie podmiot zewnętrzny.
Generalną ideą szkoleń okresowych jest przypomnienie i aktualizację posiadanej wiedzy i umiejętności z zakresu bhp. Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy oraz umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkolenie to, zgodnie z § 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860), powinni odbywać:
- co najmniej raz na 3 lata – pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych (tam, gdzie występują szczególnie duże zagrożenia bezpieczeństwa lub zdrowia, szkolenia te powinny być przeprowadzane nie rzadziej niż raz w roku),
- co najmniej raz na 5 lat:
· osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści,
· pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji,
· pracownicy służby bhp i inne osoby wykonujące zadania tej służby,
· pracownicy administracyjno-biurowi i inni niewymienieni wyżej, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Minimalną częstotliwość szkolenia okresowego pracowników w rozporządzeniu z 27 lipca 2004 r. zwiększono w stosunku do stanu poprzedniego (z wyjątkiem zatrudnionych na stanowiskach robotniczych) - szkolenie takie powinno być przeprowadzane nie rzadziej niż raz na 5 lat (wcześniej był obowiązek nie rzadziej niż raz na 6 lat).
Dodano również przepis zobowiązujący do przeprowadzenia pierwszego szkolenia okresowego osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do określonej grupy stanowisk nie później niż w okresie 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku, przy czym pracodawcy i osoby kierujące pracownikami powinni przejść takie szkolenie nie później niż w okresie 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na takich stanowiskach.

Tak, więc, osoba podejmująca po raz pierwszy pracę w jednej z grup stanowisk wymienionych w § 14 ust. 2 rozporządzenia powinna pierwsze szkolenie okresowe wymagane dla zajmowanego stanowiska odbyć nie później niż:
· do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy - jeżeli podjęła pracę na stanowisku pracodawcy lub osoby kierującej pracownikami,
· do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy - jeżeli podjęła pracę w jednej z grup stanowisk wymienionych w § 14 ust. 2 pkt 2-5.

Z pierwszego szkolenia okresowego może być zwolniona osoba, która przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego, albo, która odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy. Częstotliwość i czas trwania szkolenia okresowego na poszczególnych stanowiskach ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, uwzględniając rodzaj i warunki wykonywania prac na tych stanowiskach. Pracodawca, ustalając inną częstotliwość przeprowadzania szkoleń, nie może ustalić terminów dłuższych niż określone w rozporządzeniu. Szkolenie okresowe kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Egzamin ten przeprowadza organizator szkolenia.
W rozporządzeniu (w załączniku) zamieszczono również ramowy program szkolenia pracodawców, którzy podejmą decyzję o wykonywaniu przez nich zadań służby bhp. Do odbycia szkolenia przygotowującego do wykonywania zadań służby bhp zobowiązuje takich pracodawców art. 23711 § 1 k.p. Ze szkolenia przeprowadzanego na podstawie tego programu jest zwolniony pracodawca, który spełnia wymagania kwalifikacyjne dla służby bhp określone w przepisach dotyczących tej służby, tj. posiadający wykształcenie technika bezpieczeństwa i higieny pracy lub wyższe wykształcenie o kierunku lub specjalności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
W rozporządzeniu tym uwzględniono, dotychczas nie do końca implementowane do naszego prawa, niektóre postanowienia Dyrektywy 89/391/EWG o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy, między innymi zapis, dzięki któremu pracodawca, na którego terenie wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez innego pracodawcę, zobowiązany jest do poinformowania ich o zagrożeniach dla bezpieczeństwa i zdrowia podczas ich pracy na tym terenie.

Warto tu przypomnieć, iż powierzając w zakładzie pracy wykonywanie niektórych zadań osobom fizycznym w ramach umowy cywilnoprawnej (na przykład umowy zlecenia, umowy o dzieło) i wyznaczając miejsce wykonywania tej pracy, pracodawca ma również obowiązek zapewnić im bezpieczne i higieniczne warunki pracy. Jeżeli więc rodzaj wykonywanej pracy, stopień zagrożeń związanych z jej warunkami lub przebiegiem procesów jest znaczny, wskazane jest przeszkolenie tych osób w zakresie bezpieczeństwa pracy, przed dopuszczeniem do wykonywania obowiązków zawodowych. Osoby te mają obowiązek uczestniczyć w tym szkoleniu.

Źródło J. Marciniak ,,ABC"